توصیه های ایمنی و خطرات مواد شیمیائی آزمایشگاه

آزمایشگاه شیمی خطرات بالقوه‌ بسیاری در بردارد .بسیاری از ترکیبات و عوامل شیمیائی موجود در آزمایشگاه می‌توانند فاجعه‌آفرین باشند. بی‌اعتنائی به ‌هشدارها و عدم رعایت اصول ایمنی عواقب ناگواری بدنبال خواهدداشت که در بعضی موارد قابل جبران هم نمی‌باشد. در محیط آزمایشگاه خطرات بسیاری منجمله انفجار ، آتش سوزی ، نشت گازهای سمی ، آلودگی محیط به‌ مواد سرطان زا و.. .در کمین اند که فقط با رعایت اصول ایمنی و توجه به ‌هشدارها می‌توان از گزند آنها درامان بود. نظر به ‌اهمیت موضوع ، در این فصل ضمن معرفی ترکیبات موجود در آزمایشگاه شیمی، خطرات تک‌تک آنها را برشمرده ‌و اصول ایمنی و طرز کار با این ترکیبات را مورد مطالعه ‌و بررسی قرار می‌دهیم .

- اسید کلریدریک (HCl):

اسید کلریدریک مصرفی در آزمایشگاه 37 درصد با دانسیته 19/1 می‌باشد.

اسید کلریدریک روی پوست بدن و دستگاه تنفسی اثر نامطلوب دارد .در اثر حرارت دادن کلرید هیدروژن (HCl) متصاعد می‌شود .

توصیه های ایمنی:

از تماس با پوست بدن و چشم جلوگیری شود و در صورت تماس با چشم ، سریعا با آب شستشو داده و به پزشک مراجعه نمائید. بدلیل سمی بودن بخارات اسید کلریدریک ، در زیر هود از آن استفاده نمائید.

 

2- اسید نیتریک (HNO3):

اسید نیتریک مصرفی در آزمایشگاه 65 درصد و دانسیته آن 40/1 می‌باشد. اسید نیتریک اثر نامطلوب روی پوست بدن دارد .این ماده با علامت C مشخص شده است که نشان می‌دهد اسید نیتریک باعث انهدام سلولهای بدن و وسائل کار می‌شود .

توصیه های ایمنی:

از هر نوع تماس با بدن ، چشم و لباس و یا تنفس بخارات آن خودداری شود و در صورت تماس با چشم کاملا با آب شستشو داده و به پزشک مراجعه نمائید.

3- اسید فلوئوریدریک (HF) :

اسید فلوئوریدریک مصرفی در آزمایشگاه 40 - 38 درصد و دانسیته آن 13/1 می‌باشد. بدلیل سمی بودن در اثر تنفس و قورت دادن و تماس با پوست بدن ، اثرات نامطلوب شدیدی برجای می‌گذارد. اگر با پوست بدن تماس پیداکند ممکن است خطرات جدی و زخمهای دردناک ایجادکند. سوختگی با این اسید تا ساعتها پس از تماس با آن آشکار نمی‌شود . این ماده با علامت +T و C مشخص شده است که نشان می‌دهد این ماده بشدت سمی می‌باشد، و روی پوست بدن تاثیر دارد .

توصیه های ایمنی:

ظرف محتوی این ماده را بصورت دربسته‌ و در محلی که هوای آزاد جریان داشته باشد نگاه دارید. در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شسته و بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. هنگام کارکردن با آن ، از دستکش و لباس حفاظتی‌استفاده شود. در اثر تغییر ناگهانی، یا احساس هرگونه ‌ناراحتی، فورا به پزشک مراجعه شود. از تماس با بدن ، چشم و لباس جلوگیری نموده و بخارات آن تنفس نشود. کارکردن با آن باید زیر هود آزمایشگاه باشد. ضمنا لازم به ‌ذکر است ، بخارات SiF4 حاصل از تبخیر سیلیس یا مواد خام با اسید فلوئوریدریک بشدت سمی می‌باشد. در صورت تماس با پوست بدن ، باید با آب معمولی بمدت 30 دقیقه پوست آلوده را شستشو داده و به پزشک مراجعه نمود.

4- اسید پرکلریک (HClO4):

این ماده در اثر گرما قابل انفجار می‌باشد. در صورت تماس با اجسام قابل اشتعال ، خطر آتش سوزی دارد و در صورت تماس با پوست بدن اثر نامطلوب برجای می‌گذارد. اسید پرکلریک با علامت C و O مشخص شده می‌شود که نشان می‌دهد این ماده قادر به اشتعال مواد سوختنی می‌باشد.

توصیه های ایمنی:

از هر نوع تماس با پوست بدن ، چشم و لباس و یا تنفس بخارات آن خودداری نمود و در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شسته و به پزشک مراجعه شود. هنگام کار با آن ، پوشیدن لباس حفاظتی ضروریست ، ضمن این که بدلیل خاصیت انفجاری بایستی‌دقت کافی مبذول داشت . اسید غلیظ و سرد و همچنین اسید رقیق گرم خطرناک نیستند. از طرف دیگر در صورتی که اسید پرکلریک غلیظ و داغ با مواد آلی یا معدنی که براحتی اکسید می‌شوند تماس پیداکند انفجار مهیبی روی می‌دهد .بهمین علت باید این اسید را فقط در هود های خاص حرارت داد. هودهای خاص اسید پرکلریک را با شیشه ‌یا فولاد زنگ‌نزن آستر می کنند .این هود ها کاملا آب بندی هستند و به ‌یک سیستم تولید مه برای شستشو ی دیوارها با آب مجهزند. سیستمهای تهویه‌این هود ها باید از سایر هودها جدا باشد.

5- اسید سولفوریک (H2SO4) :

اسید سولفوریک مورد استفاده در آزمایشگاه 96 درصد و دانسیته آن 84/1 می‌باشد.

این ماده که با علامت C مشخص می‌شود در صورت تماس با پوست بدن ، اثرات نامطلوب شدیدی برجای می‌گذارد.

توصیه های ایمنی:

هیچ موقع به آن آب اضافه ‌نشود زیرا گرما ی زیادی تولید خواهدکرد. برای رقیق کردن نباید آب را به آن افزود، بلکه باید اسید سولفوریک را آرام آرام به آب اضافه‌کرد. در صورت تماس با چشم ، با آب فراوان بطور مداوم و حداقل به مدت 15 دقیقه شستشو داده و به پزشک مراجعه نمائید. در هنگام کار با اسید سولفوریک باید دقت کرد زیرا ممکن است بخارات سمی ایجاد شود. اثرات سمی این ماده روی پوست بدن بصورت پیدایش لکه های زرد تا قهوه ای می‌باشد و سوختگی به‌تمام ضخامت پوست سرایت می‌کند .محل را با پارچه خشک کنید و سپس با مقدار بسیار زیاد آب بشوئید.

6- اسید استیک (CH3COOH):

این ماده که با علامت C مشخص می‌شود که نشان می‌دهد در صورت تماس با پوست بدن اثر نامطلوب برجای می‌گذارد.

توصیه های ایمنی:

بخار آن را تنفس نکنید. در صورت تماس با چشم کاملا با آب شسته و با پزشک مشورت نمائید. در صورت آشامیدن سریعا به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که پوست آلوده شده باشد پارچه آغشته به ‌بی کربنات سدیم (NaHCO3) را به مدت نیم ساعت در محل قرمز شده بگذارید و پس از آن از یک ماده نرم کننده استفاده کنید.

7- اسید فسفریک (H3PO4):

اسید فسفریک مورد استفاده در آزمایشگاه 85 درصد و دانسیته آن 71/1 می‌باشد. این ماده با علامت C مشخص می‌شود و خطر آن اثر نامطلوب روی پوست بدن است .

توصیه ایمنی:

در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شستشو داده و با پزشک مشورت نمائید.

8- آمونیاک (NH3) :

آمونیاک مورد استفاده در آزمایشگاه 25 درصد بوده و دانسیته آن 91/0 می‌باشد.

این ماده باعث تحریک پوست ، چشم و تحریک دستگاه اعصاب می‌شود و دارای اثر محرک قوی و سوزانندگی ملایم نسبت به ‌بافتهای بدن است .

این ماده با علامت Xi مشخص می‌شود که نشاندهنده اثر نامطلوب آن بر پوست بدن ، چشم و دستگاه تنفسی است .

توصیه های ایمنی:

از تماس با پوست بدن و چشم جلوگیری شود و بخارات آن نیز تنفس نشود. در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شستشو داده و به پزشک مراجعه نمائید. از تماس با پوست و چشم جلوگیری شود و بخار آن تنفس نشود.

اگر بیمار در معرض گاز آمونیاک باشد فورا او را از محل دور کرده و وادار به ‌استراحت کنید. در صورتی که قطرات این ماده با چشم تماس پیداکرد، با آب معمولی به مدت 15 دقیقه شستشو دهید و در صورت تماس با پوست بدن ، پس از شستشو با آب ، در محل تماس کرمهای نرم کننده بمالید.

اگر محلول آن خورده شود، سرکه یا آب لیمو را با آب میوه مخلوط کنید و به‌ بیمار بدهید ضمنا برای رفع اختلالات تنفسی بیمار نیاز به‌اکسیژن دارد .

9- متانول (CH3OH):

در صورت خوردن بدلیل سمی بودن باعث کوری شخص مسموم می‌شود .

این ماده با علائم T و F مشخص شده است که نشان دهنده سمی بودن و قابلیت اشتعال آن می‌باشد. در اثر تنفس کردن ، خوردن یا تماس با پوست بدن به‌سلامتی انسان ضرر می‌رساند.

توصیه های ایمنی:

ظرفهای حاوی این مواد باید کاملا بسته ‌باشد. از شعله آتش و گرما دور نگه داشته شود و از تماس با پوست بدن جلوگیری شود.

10- اتیلن گلیکول (C2H6O2):

این ماده با علامت Xn مشخص می‌شود که نشان می‌دهد جذب آن توسط بدن ، حتی به‌مقدار بسیارکم ، به‌سلامتی انسان لطمه می‌زند.

توصیه ایمنی:

از تماس با بدن و از تنفس بخار آن جلوگیری شود.

11- هیدروکسید سدیم و پتاسیم (KOH و NaOH) :

تماس این مواد با پوست بدن اثر نامطلوب شدیدی برجای می‌گذارد.

توصیه های ایمنی:

در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شستشو داده و به پزشک مراجعه شود. در هنگام کار با این مواد از دستکش استفاده نمائید.

نفوذ این مواد در پوست بکندی است و ضایعه در صورتی اتفاق می‌افتد که این مواد برای مدتی روی پوست بمانند و یا کرارا با پوست تماس داشته باشند که در این حالت پوست نرم می‌شود. محلولهای غلیظ یا جامد این مواد قرنیه چشم را به‌ سهولت از بین می‌برند و چنانچه خورده شود، مخاط حفره دهان متلاشی می‌شود . در صورت تماس با پوست ، با آب آنقدر بشوئید که دیگر پوست لیز نباشد. پس از شستشو با مواد نرم کننده پانسمان نمائید. چشمها را با آب به مدت 30 تا 60 دقیقه شستشو ی فوری و مداوم بدهید. در صورتی که خورده شود با خوراندن آب ، رقیق نمائید و بگذارید بیمار را آزادانه ‌استفراغ کند. توجه داشته باشید حداقل 2 لیتر مایع باید مصرف شود. سپس آبلیموی رقیق یاسرکه رقیق تجویز می‌شود .نرم کننده هائی مانند شیر، تخم مرغ و روغن زیتون مناسب می‌باشند. استفاده از لوله‌ معده شوی خطرناک است زیرا ممکن است در معده پارگی یا سوراخ ایجاد نماید.

12- کلرور آمونیوم (NH4Cl):

این ماده ، اثر نامطلوب برروی چشم دارد .

توصیه ایمنی:

گرد آن را تنفس نکنید.

13- نیترات آمونیوم (NH4NO3):

در صورت تماس با اجسامی که قابل سوختن باشند، خطر آتش سوزی دارد و در اثر مخلوط شدن با مواد قابل اشتعال خطر انفجار دارد .

توصیه های ایمنی:

از گرما و آتش دور نگه داشته شود زیرا بخارات حاصل از آن سوزنده و قابل انفجارند. بخارات آن تنفس نشود.این ماده با اسیدها و مایعات قابل اشتعال سازگار نمی‌باشد. بنابراین در انبار و آزمایشگاه در مجاورت هم قرار ندهید.

14- اگزالات آمونیوم :

این ماده با علامت Xn مشخص می‌شود که نشان می‌دهد تماس آن با بدن می‌تواند ضایعاتی بدنبال داشته باشد.

توصیه های ایمنی:

از تماس با چشم و پوست بدن جلوگیری شود.

15- کربنات سدیم و پتاسیم (K2CO3 و Na2CO3):

این مواد که با علامت Xi مشخص می‌شوند در صورت تماس با پوست بدن ، چشم و دستگاه تنفسی اثر نامطلوب برجای می‌گذارند.

توصیه های ایمنی:

گرد این مواد را تنفس نکنید و در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شستشو داده و با پزشک مشورت نمائید.

16- کلرور باریم (BaCl2):

این ماده که با علامت Xn مشخص می‌شود ، در صورت تماس با بدن اثر نامطلوب برجای می‌گذارد.

در صورت تماس این ماده با پوست محل تماس رابا آب شستشو دهید.

17- کلرور استانو (SnCl2):

این ماده که با علامت Xn مشخص می‌شود ، در صورت تماس با بدن ، اثر نامطلوب برجای می‌گذارد.

توصیه های ایمنی:

در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شستشو داده و به پزشک مراجعه نمائید.

18- کلرور جیوه (HgCl2):

تنفس ، قورت دادن و تماس آن با پوست بدن بسیار خطرناک بوده و می‌تواند منجر به ‌مرگ گردد. این ماده با علامت T+ مشخص می‌شود که نشاندهنده سمیت شدید آن می‌باشد.

توصیه های ایمنی:

کلرور جیوه باید همیشه‌ در ظروف دربسته ‌نگهداری شود و از مواد غذائی و آشامیدنی دور نگه داشته شود و در صورت احساس ناراحتی یا تغییر حالت فورا به پزشک مراجعه شود و چنانچه این ماده با بدن تماس پیداکرد، بلافاصله محل تماس را با آب شستشو دهید.

 

19- کرومات و دی کرومات پتاسیم (K2Cr2O7 و K2CrO4):

باعث عارضه‌در چشم ، دستگاه تنفس و پوست بدن می‌شوند. این مواد سرطان زا بوده و در پوست ایجاد حساسیت می‌کنند .این مواد با علامت T مشخص می‌شوند که نشاندهنده سمیت آنهاست .

توصیه های ایمنی:

گرد آنرا تنفس نکنید. در صورت تماس بادست و بدن فورا محل تماس را با آب شستشو داده و در صورت داشتن حالت غیرعادی ، بلافاصله به پزشک مراجعه نمائید. توجه داشته باشید کرومات های قلیائی سرطان زا می‌باشند.

20- نیترات نقره (AgNO3):

این ماده که با علامات C و O مشخص می‌شود در تماس با پوست بدن اثر نامطلوب و شدید برجای می‌گذارد و چنانچه با اجسام قابل اشتعال تماس داشته باشند خطرآتش سوزی بدنبال خواهدداشت .

توصیه های ایمنی:

در صورت تماس با چشم ، کاملا با آب شستشو داده و به پزشک مراجعه نمائید. از هر نوع تماس با بدن ، چشم و لباس اجتناب شود.

21- باریم دی فنیل آمین سولفانات :

این ماده با علامت Xn مشخص می‌شود که نشان می‌دهد نباید با پوست بدن تماس پیداکند